Τετράδια Αυτοδιαχείρισης
Με αφετηρία τον ενάμιση χρόνο λειτουργίας του παραδοσιακού καφενείου «Κολεκτίβα Ζερμινάλ» θέλουμε να καταθέσουμε την εμπειρία, τις προοπτικές και τους περιορισμούς που βλέπουμε μέσα απ' αυτό.
Διανύοντας τον τρίτο χρόνο της κρίσης, τουλάχιστον όσον αφορά την ελληνική της εκδοχή, έχουν έρθει στην επιφάνεια διάφορες αναλύσεις και ερμηνείες για τα αίτια, τις προοπτικές διεξόδου και τα δομικά χαρακτηριστικά αυτής της κρίσης. Τώρα λοιπόν ένας λόγος παραπάνω να αναζητήσουμε και να αναδείξουμε τις δικές μας λύσεις στα αδιέξοδα του καπιταλισμού και να ανιχνεύσουμε το δρόμο για τη κοινωνική απελευθέρωση. Πρέπει να γίνει σαφές ότι η κρίση αποτελεί κυκλικό φαινόμενο των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής, είναι μία φάση δηλαδή που επαναλαμβάνεται και θα επαναλαμβάνεται όσο ο πλούτος, τα παραγωγικά μέσα και τα κοινωνικά αγαθά βρίσκονται στα χέρια λίγων, βασίζονται στην εκμετάλλευση - εργασία των πολλών και εξελίσσονται με γνώμονα το κέρδος.
Ξεφεύγοντας από θεωρησιακές και αισθητικές αντιλήψεις για το τι να κάνουμε, θέλουμε να εφαρμόσουμε την θεωρία στην πράξη στις παρούσες συνθήκες, να βασιστούμε στις δικές μας δυνάμεις και να χτίσουμε την κοινωνική αλληλεγγύη πάνω στην βάση των υλικών αναγκών. Δημιουργώντας δομές για την επιβίωση μέσα στη βαρβαρότητα του καπιταλισμού φτιάχνουμε παράλληλα το πρόπλασμα της νέας κοινωνίας για να αντικρύσουμε επιτέλους με αξιώσεις την προοπτική της συνολικής χειραφέτησης.
Οι μορφές και τα προϊόντα της συνείδησης δεν μπορούν να εξαλειφθούν με διανοητική κριτική, με την αναγωγή τους στην αυτοσυνείδηση ή με τη μεταμόρφωσή τους σε οπτασίες ή φαντάσματα, αλλά μόνο με την πρακτική ανατροπή των κοινωνικών σχέσεων που γέννησαν αυτή την ιδεαλιστική φλυαρία που επικρατεί σήμερα σ' αυτό που πολλοί αποκαλούν «ανταγωνιστικό κίνημα». Εμείς λέμε ότι, όχι η κριτική, αλλά η επανάσταση είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας. Το ζήτημα αν μπορεί να αποδοθεί στην ανθρώπινη σκέψη μια αντικειμενική αλήθεια δεν είναι ζήτημα θεωρητικό, αλλά ζήτημα πρακτικό. Στην πράξη πρέπει να αποδείχνει ο άνθρωπος την αλήθεια. Ο τρόπος που τα άτομα εκδηλώνουν τη ζωή τους αντανακλά αυτό που ακριβώς είναι. Αυτό που αυτά είναι, συμπίπτει επομένως με την παραγωγή τους, το τι παράγουν και το πώς το παράγουν. Αρχίζουμε την ανάλυση με το πραγματικό και το συγκεκριμένο, δηλαδή την οικονομία.
Σχέση Κεφάλαιο
Το πρόβλημα νέων και πιο ανθρώπινων σχέσεων είναι το πρόβλημα του σημερινού κόσμου, αλλά όσο οι σχέσεις αυτές δεν ανάγονται στην υλική τους διάσταση, δηλ. την ιδιοκτησία και τα μέσα αναπαραγωγής της ζωής, δεν θα εστιάζουμε στην πηγή του προβλήματος αλλά θα παρέχουμε «εναλλακτικές» εκδοχές στο υπάρχον χωρίς να απειλούμε να το συντρίψουμε. Δεν πρόκειται όμως για αφηρημένο ζήτημα, που θα λυθεί με θεωρησιακές απόψεις για τον άνθρωπο, αναφορικά με το ήθος και τις καλές προθέσεις. Το πρόβλημα ενός νέου ανθρωπισμού είναι στην ουσία το πρόβλημα της οικονομικής, πολιτικής και πνευματικής χειραφέτησης του ανθρώπου.
Οι ίδιοι άνθρωποι που δημιουργούν τις κοινωνικές σχέσεις σύμφωνα με την παραγωγικότητά τους σε υλικά αγαθά, δημιουργούν και τις αρχές, τις ιδέες και τις κατηγορίες μέσω των οποίων γίνεται αντιληπτός ο κόσμος και όλες του οι εκδηλώσεις. Όταν λένε οι οικονομολόγοι, πως οι σύγχρονες σχέσεις -οι σχέσεις της αστικής παραγωγής- είναι φυσικές, θέλουν να πουν πως είναι οι μόνες που εξασφαλίζουν πλούτο και ένα αποδεκτό βιοτικό επίπεδο, ενώ οποιοδήποτε άλλο μοντέλο οικονομικής και πολιτικής διαχείρισης θα ήταν μη λειτουργικό και άρα καταστροφικό για την ανθρωπότητα.
Ξεκινώντας να αναλύουμε την σχέση κεφάλαιο και τον βαθμό που αυτή αναπαράγεται ή όχι μέσα από εγχειρήματα εργατικής αυτοδιαχείρισης, τίποτα δεν φαίνεται πιο φυσικό από το να ξεκινήσουμε από τη γαιοπρόσοδο και τη γαιοκτησία, γιατί αυτή είναι δεμένη με τη γη, με την πηγή κάθε παραγωγής καθώς και της ύπαρξης. Η γαιοπρόσοδος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το κεφάλαιο, ενώ το κεφάλαιο μπορεί να νοηθεί χωρίς τη γαιοπρόσοδο. Αυτό πρέπει να είναι το αρχικό και το τελικό σημείο και να αναλυθεί πριν από την έγγεια ιδιοκτησία. Και αφού εξεταστούν χωριστά και το ένα και το άλλο, πρέπει να εξεταστεί κι η αμοιβαία σχέση τους καθώς και να γίνει κατανοητό ότι στο στάδιο που βρισκόμαστε δεν καταρρίπτουμε την γαιοπρόσοδο (εφόσον πληρώνουμε ενοίκιο) αλλά ωστόσο δεν αναπαράγουμε την σχέση κεφάλαιο στο βαθμό που δεν παράγουμε κεφαλαιοκράτες και αφεντικά. Στο βαθμό όμως που αναπαράγεται προϊόν ή σχέση που βασίζεται σε εκμετάλλευση εργατικής δύναμης -το σύνολο δηλ. των αξιών που είναι σε κυκλοφορία- το κεφάλαιο αναπαράγεται. Στο στάδιο που βρισκόμαστε, δεν υπάρχουν αυτοδιαχειριζόμενες μονάδες στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα παραγωγής για να τροφοδοτήσουν μία αλυσίδα που θα έσπαγε τον κρίκο που μας δένει σε προϊόντα κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Ωστόσο, ακόμη κι αν υποθετικά, ολοκληρωνόταν μια γραμμή παραγωγής θα αποτελούσε και πάλι ένα μικρό παράδειγμα το οποίο όσο υπάρχει έστω και μια σπιθαμή καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής δεν έχει επιτύχει το σκοπό του. Ο τρόπος που προκρίνουμε για την γενίκευση του φαινομένου βασίζεται στην δημοσιοποίηση και την κοινωνική διάχυση, την ενσωμάτωση νέων «μελών», την δημιουργία νέων εγχειρημάτων και την στήριξή μας με κάθε μέσο σε ανάλογες προσπάθειες -ειδικά όσον αφορά το προωθημένο βήμα της απαλλοτρίωσης και λειτουργίας επιχειρήσεων από τους εργαζόμενούς τους-.
Πρέπει να τονίσουμε ότι σε καμία περίπτωση δεν πιστεύουμε κι ούτε έχουμε φυσικά την πρόθεση μέσα από αυτή την διαδικασία να «κερδίσουμε» το κεφάλαιο με τους δικούς του όρους, δηλαδή, μέσω εξαγοράς ή οποιασδήποτε οικονομικής δοσοληψίας. Με άλλα λόγια, η εξέλιξη αυτής της προσπάθειας πρέπει να μας φέρει και θα μας φέρει αντιμέτωπους με την κυρίαρχη τάξη, καθώς προοδευτικά θα χρησιμοποιούμε ολοένα και πιο επιθετικά μέσα.
Η κοινωνία δεν αποτελείται από άτομα, αλλά εκφράζει το άθροισμα των δεσμών και των σχέσεων μέσω των οποίων αυτά τα άτομα συνυπάρχουν. Στην καπιταλιστική-ταξική κοινωνία ωστόσο οι σχέσεις αυτές μεσολαβούνται από τα εμπορεύματα και άρα από τον βαθμό ιδιοκτησίας και εκμετάλλευσης-μισθωτής εργασίας που «κρύβεται» πίσω από αυτά.
Η παραγωγή καπιταλιστών και μισθωτών εργατών είναι λοιπόν, βασικό προϊόν της διαδικασίας αξιοποίησης του κεφαλαίου. Η χυδαία οικονομία, που βλέπει μόνο τα παραγόμενα πράγματα, ξεχνάει εντελώς αυτό το γεγονός. Εξάλλου, και οι κοινωνικές σχέσεις των ιδιωτικών εργασιών εμφανίζονται όχι ως άμεσα κοινωνικές σχέσεις των προσώπων μέσα στις ίδιες τις εργασίες τους, αλλά περισσότερο σαν εμπράγματες σχέσεις των προσώπων και κοινωνικές σχέσεις των πραγμάτων. Το κεφάλαιο παράγει ουσιαστικά κεφάλαιο, και αυτό το κάνει μονάχα σε όσο βαθμό παράγει υπεραξία.
Γι’ αυτό το λόγο οποιοδήποτε πρόβλημα των σύγχρονων κοινωνιών (εγκληματικότητα, κατάχρηση ουσιών, πορνεία, κτλ.) μπορεί να εξαφανιστεί μόνο όταν οι συνθήκες στην καθημερινή πρακτική ζωή της δουλειάς αντιπροσωπεύουν για τους ανθρώπους ξεκάθαρα λογικές σχέσεις και προς τους συνανθρώπους τους και προς τη φύση.
Με λίγα λόγια, για να ξεπεραστούν οι αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι αναγκαίο να καταργηθούν οι κοινωνικές σχέσεις που αποτελούν το ίδιο το θεμέλιο των διαφόρων μορφών αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου.
Αντικειμενικές-υποκειμενικές συνθήκες
Οι αρχές της πολιτικής ελευθερίας και της οικονομικής ισότητας θα προκύψουν πάνω στη βάση των υλικών αναγκών και επομένως αυτή η επανάσταση δεν θα είναι πολιτική, αλλά κοινωνική. Ωστόσο η βάση των υλικών αναγκών είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για να οδηγήσει τον δρόμο της κοινωνικής απελευθέρωσης. Εδώ μπαίνουν οι υποκειμενικοί παράγοντες που ιστορικά έχουν υποτιμηθεί, σήμερα όμως οφείλουμε να τους δώσουμε την αξία που τους αναλογεί.
Την ιστορία μας την κάνουμε εμείς οι ίδιοι, την κάνουμε όμως κάτω από πολύ ορισμένες προϋποθέσεις και όρους, τις αντικειμενικές και τις υποκειμενικές συνθήκες. Δεν καθορίζει η συνείδηση τη ζωή, αλλά η ζωή τη συνείδηση. Η νέα κοινωνία δεν μπορεί να γεννηθεί απότομα, αλλά μπορεί κάλλιστα στην εποχή της κρίσης, η νέα κοινωνία να έχει ήδη γεννηθεί σπερματικά μέσα στους κόλπους της παλιάς.
Όταν μιλάμε για αντικειμενικές συνθήκες εννοούμε τους όρους αναπαραγωγής της ζωής σε συνάρτηση με το επίπεδο εξέλιξης των τεχνικών και τεχνολογικών μέσων που έχει στην διάθεσή της η κάθε κοινωνία σε μια ορισμένη ιστορική στιγμή. Δίπλα σε αυτό δεν πρέπει να παραλείπουμε το γενικό επίπεδο διανόησης που έχει να κάνει με την πνευματική και πολιτιστική συγκρότηση κάθε λαού και κάθε εποχής, αυτό που με λίγα λόγια αποκαλούμε «εποικοδόμημα» (εποικοδόμημα ήταν κατά τον Μαρξ οι νόμοι, οι παραδόσεις, οι κυβερνήσεις, οι θρησκείες και γενικότερα όλοι οι πολιτισμικοί θεσμοί σε μια κοινωνία ).
Έτσι για μας, η αυτοδιαχείριση είναι η παιδαγωγική του κομμουνισμού και η παιδαγωγική του ίδιου της του εαυτού. Κι αυτό γιατί αποτελεί μια διαδικασία ενδυνάμωσης και εκπαίδευσης της εργατικής τάξης και ως τέτοια μας φέρνει σε καλύτερες θέσεις απέναντι στις δυνάμεις του κράτους και του κεφαλαίου. Το να ασκούμε, ενεργητικά, καθημερινά, άμεσα, την διαχείριση των χώρων εργασίας μας είναι η κύρια προϋπόθεση για να διαβούμε το κατώφλι που χωρίζει την περίοδο της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο από την κοινωνία της ισότητας και της αλληλεγγύης. Αυτή η επιδίωξη είναι το αποτέλεσμα της καθολικής γενικής ανάπτυξης της κοινωνίας, που τόσο, χάρη στο υλικό της επίπεδο, όσο και στο πολιτιστικό της, οξύνει την αντίθεση της ενάντια στις παραδοσιακές, καταπιεστικές, ιεραρχικές δομές.
Το ζήτημα δεν είναι να κατακτηθεί, με τον ένα ή άλλο τρόπο, η μυθική μηχανή του κράτους, με τις τώρα διευρυμένες, πολλαπλές, οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές λειτουργίες της, αλλά να συντριβούν οι βάσεις μιας ανάπτυξης που στηρίζεται πάνω στο δυναμισμό και τη λογική του καπιταλισμού μαζί με την διαχωρισμένη πολιτική εξουσία που συνιστά την κρατική υπόσταση. Το κρίσιμο σημείο είναι λοιπόν η στιγμή της επαναστατικής μεταβολής, όπου από την άποψη του κομμουνισμού, δεν πρόκειται μόνο να κατακτηθεί ή να συντριβεί η παλιά κρατική μηχανή, αλλά, πολύ πιο καθολικά, να συντριβούν οι κοινωνικές σχέσεις πάνω στις οποίες βασίζεται η οικονομική ανάπτυξη του καπιταλισμού και η τάση προς την ενίσχυση και παντοδυναμία του κράτους.
Το να πιστεύουμε ότι μπορούμε να καταλήξουμε στην ολοκληρωμένη αυτοδιαχείριση διαμέσου μιας ενδιάμεσης φάσης καθολικής κρατικοποίησης είναι μία φανερή πλάνη, γιατί μία τέτοια φάση γεννά αναπόφευκτα δομές θανάσιμα εχθρικές προς το σχέδιο της καθολικής κοινωνικής απελευθέρωσης.
Εργαζόμενοι για την αυτοδιαχείριση
Εργαζόμενοι για την αυτοδιαχείριση δημιουργούμε τις συνθήκες, υποκειμενικές και αντικειμενικές, για την πραγματοποίηση της γενικευμένης κοινωνικής αυτοδιαχείρισης. Εργαζόμενοι χωρίς τη προσφορά ή την απομύζηση υπεραξίας καρπωνόμαστε εμείς οι ίδιοι το κέρδος που αποφέρει η εργασία μας, όποιο κι αν είναι αυτό μέσα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής αγοράς, που ακόμη ορίζει την επιτυχία ή την αποτυχία των βημάτων μας. Παρ΄ όλα αυτά, απαραίτητη προϋπόθεση για εμάς είναι το επαναστατικό υποκείμενο να πατάει στέρεα στα πόδια του αναπτύσσοντας όσο μπορεί καλύτερα τις ικανότητες που θα του χρησιμεύσουν για την επίτευξη του σκοπού του. Κερδίζοντας χρόνο για την πολύπλευρη ανάπτυξη των ικανοτήτων μας, αποκομίζουμε χρόνο για μάθηση και εμπειρίες που είναι χρήσιμες για τον επαναστατικό στίβο. Είναι αλήθεια ότι όταν αλλάζει ο συσχετισμός ανάμεσα σε ελεύθερο και αναγκαίο χρόνο τότε, η εξ ανάγκης απασχόληση έχει ένα τελείως διαφορετικό χαρακτήρα, πολύ πιο ελεύθερο και ακόμη ο χρόνος εργασίας ενός ανθρώπου που διαθέτει ελεύθερο χρόνο είναι υποχρεωτικά ανώτερης ποιότητας από το χρόνο εργασίας ενός αχθοφόρου ζώου. Πρόκειται για την κατάσταση εκείνη που προσφέρει τη δυνατότητα, ώστε να κυριαρχήσει η ανάπτυξη των ατομικοτήτων και όπου δεν μειώνεται ο αναγκαίος χρόνος εργασίας για να αυξηθεί η υπερεργασία, αλλά δίνεται χρόνος στο άτομο να αγωνιστεί για να ανατρέψει τον καπιταλισμό μέσα από μορφωτικές και οργανωτικές διαδικασίες θεωρητικές αλλά και πρακτικές. Χρησιμοποιούμε τις υλικές συνθήκες για να αναπτύξουμε τη βιωματική γνώση που είναι απαραίτητη στο αγωνιζόμενο άτομο. Χωρίς την ανάπτυξη της επαναστατικής μας συνείδησης, χωρίς την εμπιστοσύνη στις δικές μας δημιουργικές δυνάμεις θα ήταν αδύνατη η καθολική σύγκρουση με το υπάρχον.
Ας συγκροτήσουμε το στρώμα εκείνο της εργατικής τάξης που εργάζεται για την ανατροπή του καπιταλισμού και βασίζεται στην ισότητα, την ταξική αλληλεγγύη και την κοινή ιδιοκτησία με σκοπό την κοινωνικοποίησή της μέσα από την συντριβή του κυρίαρχου μοντέλου. Τα μέλη μας για να μεταμορφώσουν την κοινωνία πρέπει να συμμετέχουν μέσα σ' αυτή χωρίς να υποκρύπτουν το πώς αναπαράγονται. Άλλωστε στη πράξη πρέπει να αποδεικνύει ο άνθρωπος την αλήθεια. Ο τρόπος που τα άτομα εκδηλώνουν τη ζωή τους αντανακλά αυτό που ακριβώς είναι.
Γιατί Αυτοδιαχείριση;
Το κομβικό πλεονέκτημα της διαδικασίας της εμβρυακής αυτοδιαχείρισης μέχρι την γενίκευσή της είναι το γεγονός ότι δεν παύει ποτέ να είναι μια απτή πραγματικότητα, μια προοδευτική πορεία που σε κάθε φάση της εξέλιξής της επιτρέπει μια κλεφτή ματιά στην κατάληξή της. Μια νέα σχέση ιδιοκτησίας για να αντιστοιχεί σε μια νέα κοινωνική σχέση θα πρέπει να εκφράζεται σε νέες μορφές διαχείρισης. Η αυτοδιαχείριση είναι η προοδευτική διαχείριση των επιχειρήσεων άμεσα από το δημοκρατικά οργανωμένο σύνολο των εργαζομένων. Όλοι οι εργαζόμενοι, εργάτες, υπάλληλοι και διανοούμενοι, οργανώνονται έτσι ώστε να διαχειρίζονται οι ίδιοι τις μονάδες παραγωγής. Η μορφή οργάνωσής τους εξαρτάται από τον τύπο της επιχείρησης, το επίπεδο της ειδίκευσής τους και τις γενικές συνθήκες εξέλιξης και οργάνωσης της κοινωνίας, καθώς και από το υλικό και πολιτιστικό επίπεδο. Πράγμα που σημαίνει επίσης ότι η αυτοδιαχείριση δεν εμφανίζεται ολοκληρωμένη από την αρχή, αλλά είναι μία διαδικασία που εκτείνεται σε μια ολόκληρη ιστορική περίοδο. Οι εργαζόμενοι αρχίζουν με τη διαχείριση των τομέων που δεν απαιτούν μεγάλο βαθμό επιστημονικής και τεχνικής ειδίκευσης.
Με αυτή τη δραστηριότητα αποφεύγουμε τους κινδύνους της γραφειοκρατικοποίησης και ταυτόχρονα ανεβάζουμε σταθερά την κοινωνική συνείδηση των εργαζομένων προσπαθώντας να μειώσουμε όλο και περισσότερο και τέλος να εξαλείψουμε τις αντιθέσεις μεταξύ εξουσίας και κυβερνωμένων, μεταξύ κράτους και πολιτών. Η αυτοδιαχείριση και η άμεση δημοκρατία είναι ο πυρήνας γύρω από τον οποίο κινείται ο κομμουνισμός, με τον ίδιο τρόπο που η ατομική ιδιοκτησία και η έμμεση δημοκρατία είναι ο πυρήνας του καπιταλισμού.
Πιστεύουμε ότι σε αυτά τα καθήκοντα μπορεί να απαντήσει μόνο ένας μηχανισμός άμεσης δημοκρατίας που θα εξασφαλίζει τον υψηλότερο βαθμό αυτοδιαχείρισης των εργαζόμενων μέσω ανάλογων οργάνων διαχείρισης της παραγωγής και των άλλων τομέων της κοινωνικής ζωής. Από τα ρωσικά σοβιέτ, τα γερμανικά, τα αυστριακά, ιταλικά, ουγγρικά εργατικά συμβούλια μέχρι την ιστορική σύγκρουση του γραφειοκρατικού σταλινικού κρατισμού με τον γιουγκοσλαβικό σοσιαλισμό της αυτοδιαχείρισης, οι επαναστατικές δυνάμεις προσπάθησαν πάντοτε και προσπαθούν να δημιουργήσουν μια κοινωνική συλλογικότητα πάνω σε μια νέα και διαφορετική από όλες τις άλλες προηγούμενες, γραμμή.
Ιδέες-μέσα παραγωγής
Οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης είναι σε κάθε εποχή οι κυρίαρχες ιδέες. Με άλλα λόγια η τάξη που είναι κυρίαρχη υλική δύναμη της κοινωνίας είναι ταυτόχρονα η κυρίαρχη πνευματική της δύναμη. Η τάξη που έχει στη διάθεσή της τα μέσα της υλικής παραγωγής διαθέτει ταυτόχρονα τα μέσα της πνευματικής παραγωγής έτσι ώστε μιλώντας γενικά, οι ιδέες αυτών που δεν έχουν τα μέσα της πνευματικής παραγωγής να υποτάσσονται σ' αυτά.
Και βεβαίως τα μέσα που διαθέτει η αστική τάξη για να προπαγανδίζει τις θέσεις της παίζουν το ρόλο τους. Βεβαίως και η κοινή γνώμη η οποία και αποτελεί την πυθία της σύγχρονης αστικής δημοκρατίας δεν είναι παρά η γνώμη που ζυμώθηκε από τα διάφορα μέσα ενημέρωσης που ανήκουν άμεσα στο κεφάλαιο ή στο κράτος του. Όμως οι κυρίαρχες ιδέες δεν παράγονται, αλλά αναπαράγονται στο επίπεδο των μέσων τα οποία παίζουν ένα κρίσιμο (αλλά) συμπληρωματικό ρόλο στην εξασφάλιση της σταθερότητας της ταξικής κυριαρχίας του καπιταλισμού. Όμως, όπως διευκρινίζεται στη «γερμανική ιδεολογία», πέρα από την μειονεκτική για μια αντικειμενική πρόσληψη της πραγματικότητας θέση, στην οποία βρίσκονται οι αστοί, είναι ο ίδιος ο χαρακτήρας αυτής της κεφαλαιοκρατικής πραγματικότητας που γεννά αυτές τις κυρίαρχες ιδέες.
Οι κυρίαρχες ιδέες δεν είναι τίποτα άλλο από την ιδεατή έκφραση των κυρίαρχων υλικών σχέσεων, είναι οι κυρίαρχες υλικές σχέσεις που συλλαμβάνονται σαν ιδέες, άρα είναι η έκφραση των σχέσεων που κάνουν μία τάξη κυρίαρχη, επομένως οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης. Μάλιστα οι ιδέες, οι επεξεργασμένες από τους θεωρητικούς, έρχονται εκ των υστέρων σε σχέση με την πραγματικότητα που τις γεννά και η οποία έχει ήδη διαμορφώσει μια αντίληψη γι' αυτήν.
Φετιχισμός - μυστικοποίηση
Αντιλαμβανόμαστε ότι προς το παρόν κινούμενοι σε μία μικροκλίμακα - εμβρυακή κατάσταση δεν συγκρουόμαστε με τον καπιταλισμό στο οικονομικό πεδίο αλλά σε ένα πολιτικό/κοινωνικό επίπεδο διαφορετικού παραδείγματος παραγωγής. Αντιμετωπίζοντας τη λειτουργία της αυτοδιαχειριζόμενης επιχείρησης σαν ανταλλαγή εμπορευμάτων με ανταλλακτικές αξίες (χρήμα) δεν βλέπουμε ότι η παραπάνω κριτική καθιστά εξισωτικές λογικές, αποκρύπτοντας την ουσία της διαδικασίας, η οποία ξεπερνάει και κάνει κριτική στο φετιχισμό των εμπορευμάτων αλλά και της ίδιας της εργασίας. Παρακάτω αναλύουμε τον όρο φετιχισμό:
Ο φετιχισμός δεν είναι παρά η λαθεμένη απόδοση στα πράγματα-εμπορεύματα χαρακτηριστικών που δεν τους ανήκουν, χαρακτηριστικών που δεν οφείλονται σε αυτά τα ίδια, κάτι που οδηγεί στη λατρεία τους. Φετιχισμός σημαίνει να αντιμετωπίζεται το επιφαινόμενο (η επιφάνεια) σαν ουσία. Και αυτό ισχύει για το σύνολο των πραγμάτων από τη στιγμή που προσλαμβάνουν το χαρακτήρα του εμπορεύματος.
Με την ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας και της σχετικής υπεραξίας που ήδη καθιστά το κεφάλαιο «ένα πολύ μυστηριώδες ον» και στη συνέχεια με την παρέμβαση της διαδικασίας της κυκλοφορίας, μια σφαίρα στην οποία παραγκωνίζονται πέρα για πέρα οι σχέσεις της αρχικής παραγωγής της αξίας ολοκληρώνεται η φενάκη (mystifikation) του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, η υλοποίηση των κοινωνικών σχέσεων.
Σε αντίθεση με τη φεουδαρχική κοινωνία που βασιζόταν στην προσωπική εξάρτηση ανάμεσα στο φεουδάρχη και το δουλοπάροικο, όπου οι κοινωνικές σχέσεις εμφανίζονταν άμεσα σαν σχέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους, στην καπιταλιστική κοινωνία αυτές οι σχέσεις επισκιάζονται από τις σχέσεις των εμπορευμάτων.
Έτσι η πραγμοποίηση αντιμετωπίζεται σαν κυριαρχία και επισκίαση των ανθρώπινων σχέσεων από τις σχέσεις των πραγμάτων-εμπορευμάτων και κατ' επέκταση τελικά σαν κυριαρχία των πραγμάτων πάνω στους ανθρώπους. Επειδή όπως είδαμε η ίδια η ουσία του ανθρώπου δεν είναι παρά το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων στο βαθμό που ένα σημαντικό αν όχι καθοριστικό τμήμα τους, οι σχέσεις παραγωγής, υποτάσσονται στις σχέσεις των πραγμάτων, είναι τελικά η ίδια η ουσία του ανθρώπου που υποτάσσεται σε αυτές. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήδη πουλώντας την εργατική του δύναμη στον κεφαλαιοκράτη, o ίδιος ο εργαζόμενος μετατρέπεται σε εμπόρευμα, σε πράγμα.
Δεν είμαστε πράγματα είμαστε άνθρωποι. Σε κάθε κοινωνική σχέση αναδεικνύουμε τα θεμέλια της συναινετικής αποδοχής του καπιταλισμού που είναι η αποξένωση, η πραγμοποίηση και ο φετιχισμός. Έτσι οι ίδιοι άνθρωποι που διαμορφώνουν τις κοινωνικές σχέσεις σύμφωνα με την υλική παραγωγή τους, παράγουν επίσης τις αρχές, τις ιδέες, τις κατηγορίες σύμφωνα με τις κοινωνικές τους σχέσεις. Στα πλαίσια των σύγχρονων αστικών δημοκρατιών λοιπόν, η πλειοψηφία των ανθρώπων αναπαράγει την υφιστάμενη καταπίεση δίχως να την αμφισβητεί και η διαδικασία της ενσωμάτωσης εξελίσσεται κανονικότατα.
Συνεταιριστικό κίνημα
Ως προς το συνεταιριστικό κίνημα, αναγνωρίζουμε σε αυτό μια από τις δυνάμεις που μετασχηματίζουν τη σύγχρονη κοινωνία και βρίσκουμε στην ένωση των ελεύθερων παραγωγών με ίσα δικαιώματα μια τάση του ιστορικού κινήματος. Ωστόσο το συνεταιριστικό κίνημα, περιορισμένο στις νανώδεις μορφές μέσα στις οποίες μεμονωμένοι μισθωτοί σκλάβοι μπορούν να δημιουργήσουν με τις ατομικές τους προσπάθειες, δεν είναι ποτέ ικανό να μετασχηματίσει την καπιταλιστική κοινωνία.
Οργανώνοντας την τάξη μας
Ο μετασχηματισμός της κοινωνίας επέρχεται μέσω της δράσης και πάνω σε αυτό το πλαίσιο για να μπορέσουν οι εργατικοί νάνοι να υψώσουν ανάστημα θα πρέπει να ενωθούν και να οργανωθούν. Η εσωτερική τους οργάνωση είναι συνάρτηση της ιστορικής περιόδου και του συγκεκριμένου χώρου στον οποίο δρα η ένωσή τους. Εξάλλου η οργάνωση των επαναστατικών στοιχείων της εργατικής τάξης είναι κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για την ανατροπή του καπιταλισμού και προϋποθέτει την ύπαρξη όλων των παραγωγικών δυνάμεων που μπορούσαν να αναπτυχθούν στα πλαίσια της παλιάς κοινωνίας. Αν στο πλαίσιο της υπάρχουσας κοινωνίας δεν βρίσκουμε υπό καλυμμένη μορφή τις υλικές συνθήκες της παραγωγής μιας κοινωνίας δίχως τάξεις, όλες οι προσπάθειες για να την κάνουμε να εκραγεί δεν θα ήταν παρά δονκιχοτισμός. Το προλεταριάτο δεν έχει άλλο όπλο από την οργάνωση στην πάλη του, τονίζοντας ότι το οργανωτικό ζήτημα είναι κεντρικό και σε ορισμένες ιστορικές στιγμές, αποφασιστικό. Η διαδικασία της οργάνωσης θεωρείται θεμελιακή για το ταξικό, επαναστατικό κίνημα. Μέσα από τις κολεκτίβες εργασίας δημιουργούνται κύτταρα οργάνωσης και αντιθεσμών ικανά να κάνουν το αποφασιστικό βήμα προς τα εμπρός. Σε μία κοινωνία που κατακερματίζει μέσα από την εργασία την τάξη και το συμφέρον της, δημιουργώντας αξίες ανταγωνιστικές και μόνο, εμείς επιλέγουμε τη δημιουργία κοινών ταμείων, κοινής ιδιοκτησίας, κοινού οράματος για τη κοινωνία γενικότερα. Με αρχές τη διαφάνεια, την άρνηση στην αναπαραγωγή της κοινωνικής σχέσης κεφάλαιο, την ισότητα των μελών κάνουμε την αρχή για τη δική μας παραγωγή, σε αντιδιαστολή με την κεφαλαιοκρατική μισθωτή σχέση.
Στον αγώνα για την επίτευξη αυτού του στόχου πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τα σωματεία βάσης και τα συνδικάτα. Δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς αυτά τα εργαλεία, γιατί αυτά είναι εξ ορισμού τα κύτταρα οργάνωσης των εκμεταλλευόμενων μέσα στο πεδίο της ταξικής πάλης. Τα σωματεία βάσης θεωρούμε πως είναι οι ιδανικές δομές οργάνωσης του κόσμου της εργασίας τα οποία και πρέπει να διασφαλίσουμε ότι έχουν σταθερή μαζική αναφορά στην βάση, λειτουργούν αμεσοδημοκρατικά και διακηρυγμένος στόχος τους είναι η χειραφέτηση της τάξης από τα δεσμά του κράτους και του κεφαλαίου.
Από την άλλη, φυσικά και δεν μπορούμε να σταθούμε στο επίπεδο της απλής ατομικής δράσης ή της δράσης μικρών ομάδων που προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους στην τάξη για να οργανωθεί. Τέτοια αγωνιστικότητα δεν έχει πρακτική αξία. Στην πραγματικότητα, αφήνει την τάξη στο έλεος των μεγάλων κομματικών και συνδικαλιστικών ηγεσιών με την πατερναλιστική, ελιτίστικη, σταλινική αντίληψη με την οποία προτείνουν να οδηγήσουν την τάξη με σιδερένια πυγμή και να αναλάβουν την εξουσία για λογαριασμό της.
Είναι προφανές ότι δεν έχουμε φθάσει ακόμη στην εποχή της αυτοδιαχειριζόμενης κοινωνίας και υπό τις παρούσες ιστορικές συνθήκες μπορούμε μόνο να συμβάλουμε στην ανάπτυξη αυτής της τάσης, δυναμώνοντας την οργανική σύνδεση μεταξύ των αυτοδιαχειριζόμενων εγχειρημάτων μέσα από μία ομοσπονδία και παρεμβαίνοντας ενεργά στους εργατικούς αγώνες που ξεπηδούν μέσα στη σημερινή συνθήκη.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ
Θεωρητικά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το σύστημα της γενικευμένης αυτοδιαχείρισης είναι αυτό που ευνοεί περισσότερο την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, στην κλίμακα μιας βασικής οικονομικής μονάδας, ενός εργοστασίου ή ενός αγροκτήματος. Γιατί αυτό το σύστημα πραγματοποιεί τον πιο ευτυχή συνδυασμό δύο βασικών κινήτρων απαραίτητων για ένα τέτοιον σκοπό: την απόδοση ηθικών και υλικών ωφελημάτων στους άμεσους παραγωγούς κατά την παραγωγή, εφαρμόζοντας πλήρως την αυτοδιαχείριση στην κλίμακα μιας βασικής οικονομικής μονάδας, αναθέτοντας πραγματικά τη διαχείρισή της στο σύνολο των εργαζομένων σε αυτή, κάνοντάς τους πράγματι να συμμετέχουν στα οφέλη που απορρέουν από την αύξηση της παραγωγικότητας και για την καλύτερη δυνατή πορεία της επιχείρησης.
Είναι γεγονός ότι η αυτοδιαχείριση απαιτεί να μπορούμε να συνδυάζουμε την παραγωγική εργασία των εργαζομένων σε μια επιχείρηση με μια εντατική δουλειά τεχνολογικής, πολιτικής και γενικής επιμόρφωσης, ώστε να τελειοποιήσουν αυτοί οι εργαζόμενοι τις επαγγελματικές τους δεξιότητες και να ανυψωθούν προοδευτικά για να κατανοήσουν το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί η επιχείρησή τους.
Η γενικευμένη αυτοδιαχείριση, ως σύστημα διαχείρισης της οικονομίας και όλης της κοινωνικής ζωής ξεπερνά κατά πολύ το πλαίσιο μιας διαχείρισης βασικών οικονομικών μονάδων από εργαζόμενους παρατημένους μόνους.
Η επιτυχία της αυτοδιαχείρισης όπως επαναλαμβάνουμε διαρκώς, προϋποθέτει την πραγματική βοήθεια των συνδικάτων και της κοινωνίας ολόκληρης, στους εργαζόμενους, στην τάξη στην οποία όλοι ανήκουν, ώστε να μπορέσει αυτή η τάξη κάτω από τις καλύτερες δυνατές συνθήκες να επιμορφωθεί στην κοινωνική διαχείριση.
Με την αυτοδιαχείριση τίθεται και πραγματοποιείται ο αγώνας για τον συνολικό κοινωνικό μετασχηματισμό, γιατί η αυτοδιαχείριση ακόμη και περιορισμένη, στην αρχή μόνο στους τόπους εργασίας, σημαίνει πρακτική κατάργηση της καπιταλιστικής εξουσίας. Άρα δεν είναι καθόλου απαραίτητο να κατακτήσουμε προηγουμένως την εξουσία για να αγωνιστούμε για την αυτοδιαχείριση. Πρέπει να αρχίσουμε θέτοντας το θέμα της αυτοδιαχείρισης των τόπων εργασίας για να αρχίσουμε τον αγώνα που θα απειλήσει την εξουσία, όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα, στο σύνολό της. Σε αυτή λοιπόν τη λογική, σε αυτή τη δυναμική ανάπτυξη, έγκειται ο χαρακτήρας του επαναστατικού συνθήματος της αυτοδιαχείρισης. Η δυαδικότητα της εξουσίας εγκαθίσταται με αυτοδιαχειριζόμενους οργανισμούς ενός ολόκληρου τομέα που αντιτίθεται σε αυτό που απομένει αλλού ως καπιταλιστική διαχείριση και εξουσία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Ρούσης Γιώργος, “Ο Μαρξ γεννήθηκε νωρίς”, εκδ. Γκοβόστη, 2008
Βρανίτσκι Πέντραγκ, “Ιστορία του Μαρξισμού”, α-β τομ., εκδ. Οδυσσέας, 2008
Ράπτης Μιχάλης, “Αυτοδιαχείριση και σοσιαλισμός”, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2006
Έγκελς Φρίντριχ - Μαρξ Καρλ, “Γερμανική Ιδεολογία”, Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2003
Κολεκτίβα Ζερμινάλ (11/12/2010)
Ελάχιστοι τρόποι υπάρχουν για να ξεφύγει κανείς από τη σύμβαση της μισθωτής εργασίας. Σε περίοδο κρίσης οι επιλογές στενεύουν ακόμα περισσότερο για τους μισθωτούς εργάτες αφού μισθοί και περιθώρια για απαιτήσεις μειώνονται ενώ ώρες εργασίας και απολύσεις αυξάνονται. Γενικότερα τα θεσμοθετημένα εργατικά δικαιώματα συρρικνώνονται.
Σε πείσμα των καιρών τολμούμε την υπέρβαση και από τον αγώνα για την προάσπιση των κεκτημένων προχωράμε έμπρακτα στο εγχείρημα της αυτοδιαχείρισης. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον τολμούμε να ρισκάρουμε δημιουργώντας και προωθώντας ένα εναλλακτικό μοντέλο παραγωγής στην ολότητά του. Προχωρήσαμε έτσι στη δημιουργία ενός καφενείου, ως μέσο βιοπορισμού, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης (Αμύντα 9) που λειτουργεί βάση των αρχών του κολεκτιβισμού. Το καφενείο αυτό είναι μέρος από τη δραστηριότητα της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας Συνεργατική Αλληλεγγύη. Μία νομική κατάσταση, την οποία μπορεί από την μία να μην μπορούσαμε να την αποφύγουμε, από την άλλη όμως επιλέξαμε να την χρησιμοποιήσουμε εργαλειακά, ώστε νομικά να μας εξυπηρετεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Αφετηρίες του εγχειρήματος
Αφετηρία για το εγχείρημα αποτελούν δύο υποθέσεις:
Κατά πρώτο ότι δουλεύοντας χρόνια σε καθεστώς μισθωτής εργασίας κάνοντας διάφορες εργασίες με διαφορετικά αφεντικά βιώσαμε την νόμιμη ή την παράνομη κλοπή (σε μισθό, ένσημα, κλπ) την αντιμετώπιση μας ως αναλώσιμα γρανάζια στη μηχανή παραγωγής υπεραξίας-κέρδους και αισχροκέρδειας.
Εργαστήκαμε και κάτω από συνθήκες, ελάχιστες βέβαια, απολαμβάνοντας όλα τα αστικά νόμιμα εργατικά δικαιώματα. Το καθεστώς όμως της μισθωτής εργασίας αποτελεί ένα νόμιμο καθεστώς κλοπής. Είμαστε και μείς από αυτούς που δημιουργούν τον κοινωνικό πλούτο, όλοι οι από κάτω, οι προλετάριοι, οι επισφαλείς. Πλούτο τον οποίο καρπώνονται τα αφεντικά ως υπεραξία αποδίδοντας μας ένα ελάχιστο ποσοστό από τα κέρδη ως ανταμοιβή.
Ο πρώτος λόγος που προχωρήσαμε στη δημιουργία της κολεκτίβας είναι αυτός ακριβώς, ότι θέλουμε να καρπωνόμαστε οι ίδιοι το σύνολο των αποτελεσμάτων της εργασίας μας, να εξαλείψουμε από την εργασία μας την έννοια της υπεραξίας.
Κατά δεύτερο. Χρόνια τώρα, άλλοι λιγότερα άλλοι περισσότερα, διαλαλούμε την απέχθειά μας για τα αφεντικά. Όχι τόσο σε προσωπικό επίπεδο αλλά περισσότερο σε ένα γενικότερο πλαίσιο οργάνωσης των επιμέρους σχέσεων που απαρτίζουν την κοινωνική δομή. Στο σημείο που βρισκόμαστε δεν μας αρκούν χίλιες αρνήσεις αλλά μας ταιριάζουν πολύ περισσότερες καταφάσεις. Δεν μας αρκεί να διακηρύσσουμε την άρνηση και την αντίδρασή μας στο κόσμο των αφεντικών. Καιρός είναι να πειραματιστούμε με τις δικές μας δομές στο θέμα του βιοπορισμού αυτό-οργανωμένα, αντί-ιεραρχικά, αυτό-διαχειριζόμενα, χωρίς αφεντικά. Περνάμε από τη θεωρία στη πράξη. Θέλουμε να δούμε αν μπορεί και πως, να λειτουργήσει στην πράξη αυτό που χρόνια τώρα σκεφτόμαστε και για το οποίο πράττουμε. Θέλουμε να καταλάβουμε αυτή την εμπειρία σε βιωματικό επίπεδο κάνοντας την υπέρβαση από τον θεωρητικό και τον συνθηματικό λόγο.
Τι εννοούμε ως κολεκτίβα
Καταρχήν, θεωρούμε ότι ο όρος κολεκτίβα αναφέρεται σε διαδικασίες που έχουν να κάνουν με το ζήτημα της οργάνωσης της εργασίας(σε εγχειρήματα δηλ. οποιασδήποτε παραγωγικής διαδικασίας).
Με τον όρο κολεκτίβα εννοούμε, κάθε παραγωγική διαδικασία που βασίζεται στη συλλογική και απόλυτη ευθύνη, σε όλα τα στάδια, όλων των συμμετεχόντων στο εγχείρημα. Ως εκ τούτου μοναδικό όργανο λήψης των αποφάσεων, σε όλα τα στάδια, αποτελεί η συνέλευση των εργαζομένων όπου απαιτείται η υποχρεωτική συμμετοχή. Σκοπός της κολεκτίβας είναι ο βιοπορισμός των εργαζομένων μέσω της κατάργησης της εκμετάλλευσης εις βάρος τους που βασίζεται στο καθεστώς της μισθωτής εργασίας και της παραγωγής υπεραξίας από το αφεντικό. Κολεκτιβοποίηση ουσιαστικά είναι η διαδικασία μετατροπής των μισθωτών εργατών σε παραγωγούς, ενέργεια που έχει ως αφετηρία τους ίδιους.
Μέσα από την μοριακή κατάργηση της ατομικής ή της συλλογικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής - που ως σκοπό έχει τη αναπαραγωγή της εκμετάλλευσης μέσω της συσσώρευσης κεφαλαίου - αντικειμενικός στόχος είναι η γενίκευση του φαινόμενου για την εξάλειψη του θεσμού της ιδιοκτησίας. Εξάλειψη του καπιταλιστικού μοντέλου όπου τα μέσα παραγωγής ελέγχονται από ιδιώτες και η διανομή του πλούτου καθορίζεται από τους νόμους της αγοράς. Δημιουργία ενός μοντέλου όπου τα μέσα ελέγχονται από τους ίδιους τους παραγωγούς, με σκοπό την εξαφάνιση των συνθηκών κοινωνικής κατωτερότητας και μιας παραγωγικής διαδικασίας προσανατολισμένης στο συμφέρον της ολότητας.
Πως προκύπτει η έμπρακτη κατάργηση των εννοιών της μισθωτής εργασίας, του αφεντικού και της υπεραξίας; Επειδή σε ένα τέτοιο σύστημα οργάνωσης της εργασίας ο εργαζόμενος κατέχει ο ίδιος πλέον τα μέσα για την παραγωγή, αυτό-διαχειρίζεται δηλ. την εργασία του, μετατρέπεται ο ίδιος σε παραγωγός, άρα δεν πουλάει την εργατική του δύναμη σε κάποιον εργοδότη δεν υφίστανται πλέον οι έννοιες μισθωτή εργασία και αφεντικό. Ακόμα επειδή καρπώνεται ο ίδιος στο σύνολο το αποτέλεσμα της εργασίας του δεν παράγει κανενός είδους υπεραξία. Το κέρδος που παράγεται διανέμεται ισόποσα στα μέλη της συνέλευσης.
Εν τούτοις το μοντέλο οργάνωσης οποιασδήποτε παραγωγικής εργασίας όπου τα κέρδη διανέμονται ισόποσα ή ανάλογα με τη προσφορά σε εργασία ή ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε εργαζόμενου, καθώς και η δομή της συνέλευσης-συζήτηση για την από κοινού λήψη των αποφάσεων αποτελούν ένα εργαλειακό μέσο οργάνωσης της παραγωγής και δεν συναντιούνται μόνο μέσα στις κολεκτίβες. Πολλές επιχειρήσεις στην ελλάδα, κυρίως αυτό-απασχολούμενοι καθώς και οικογενειακές(και οι δύο χωρίς υπαλλήλους), λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο.
Σε ένα κολεκτιβοποιημένο μοντέλο οργάνωσης θεωρούμε δομικό στοιχείο την κριτική στο θέμα της ιδιοκτησίας τόσο στο εσωτερικό περιβάλλον μιας επιχείρησης όσο και στο εξωτερικό.
Όσον αφορά το θέμα της ιδιοκτησίας στο εσωτερικό περιβάλλον μιας κολεκτίβας, κομβικό θεωρούμε το ζήτημα των σκοπών και των στόχων τέτοιων εγχειρημάτων. Σκοπός της κολεκτίβας είναι ο βιοπορισμός των συμμετεχόντων μέσα από μια διαδικασία πλήρους ισότητας στη βάση της κοινής συνείδησης, στη βάση της συζήτησης και των αμοιβαίων υποχωρήσεων. Ως βιοπορισμό εννοούμε ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής. Στόχος της κολεκτίβας είναι η εξάπλωση του φαινόμενου σε όλες τις δυνατές παραγωγικές δραστηριότητες. Στόχος της κολεκτίβας δεν μπορεί να είναι ο πλουτισμός των συμμετεχόντων. Θεωρούμε ότι τα επιπλέον κέρδη θα πρέπει να αποταμιεύονται με σκοπό την επέκταση των δραστηριοτήτων της κολεκτίβας ή της δημιουργίας παρόμοιων εγχειρημάτων με στόχο την ενσωμάτωση περισσότερων υποκειμένων σε αυτό-διαχειριζόμενες βιοποριστικές διαδικασίες. Ως πλουτισμό θεωρούμε την ακόρεστη επιθυμία για κατανάλωση υλικών αγαθών που ξεπερνούν κατά πολύ τον μέσο όρο και μεταμορφώνουν τον άνθρωπο σε δούλο του χρήματος. Από την άλλη δεν είμαστε σε καμία περίπτωση οπαδοί ενός μοναστηριακού βίου αυτό-τιμωρίας.
Όσον αφορά το θέμα της ιδιοκτησίας στο εξωτερικό περιβάλλον μιας κολεκτίβας κομβικό θεωρούμε το ζήτημα της κοινωνικοποίησης ή της προώθησης και προπαγάνδισης του εγχειρήματος. Κι’ αυτό γιατί η κολεκτίβα αποτελεί ένα εναλλακτικό μοντέλο οργάνωσης που είναι από μόνο του πλήρως ανταγωνιστικό στον καπιταλισμό και στην πλήρη γενίκευσή του αποτελεί για μας την βάση της επαναστατικής διαδικασίας. Δομικό στοιχείο της οποίας ορίζουμε τη κατάργηση της ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Θεωρούμε το ζήτημα αυτό πρωταρχικό για τη δημιουργία εναλλακτικών δικτύων παραγωγής, ανταγωνιστικών προς τον καπιταλισμό τον οποίο νοούμε ως ένα πλέγμα σχέσεων και δικτύων. Η μη κοινωνικοποίηση του εγχειρήματος α) αποκλείει την επαφή με υποκείμενα που θα ήθελαν να δράσουν προς αυτή την κατεύθυνση β) αποκλείει την επαφή, την συνεργασία και συσπείρωση ήδη υπαρχόντων αυτό-διαχειριζόμενων εγχειρημάτων, ακόμα και σε μία πόλη ή μία μικρή περιοχή γ) αναιρεί αυτόματα τη δυνατότητα για την προπαγάνδιση ενός μοντέλου οργάνωσης πλήρους ανταγωνιστικού προς το υπάρχον. Προπαγανδίζοντας τέτοια εγχειρήματα παράγεται δημόσιος λόγος και περαιτέρω (ανοιχτός) διάλογος που δημιουργεί ρωγμές στο μονοπώλιο ενός οργανωτικού μοντέλου που στηρίζεται στη εκμετάλλευση και τον ατομικισμό και με χειροπιαστά πλέον παραδείγματα επιχειρηματολογούμε για τη βάση και την αποτελεσματικότητα των θεωριών.
Γιατί καφενείο
Η επιλογή του καφενείου ως αυτό-διαχειριζόμενης παραγωγικής μονάδας έχει διάφορες αφετηρίες. Βασίζεται κυρίως στην εμπειρία από τη χρόνια απασχόληση των περισσοτέρων από την ομάδα στον κλάδο. Αφετηρία επίσης, στάθηκε το γεγονός της ενεργού συμμετοχής μας στη δημιουργία και στήριξη αυτό-οργανωμένων σωματείων βάσης στον κλάδο καθώς και στους αγώνες που προέκυψαν το τελευταίο διάστημα στον κλάδο του επισιτισμού με τη θεωρητική δουλειά που έγινε και τους προβληματισμούς που τέθηκαν.
Αντιλαμβανόμαστε το καφενείο μας ως ένα χώρο συνεύρεσης και επικοινωνίας. Απευθύνεται σε όλους όσους θέλουν να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους, στη βάση της διάδρασης, σ’ ότι αφορά την δομή του εγχειρήματος και του τρόπου λειτουργίας του.
Αρχές λειτουργίας της κολεκτίβας ζερμινάλ
Δομή της κολεκτίβας είναι η αυτοδιαχείριση του καφενείου μέσα από τη συνέλευση των συμμετεχόντων, δομικό στοιχείο της οποίας είναι η πλήρης ισότητα μεταξύ μας στη συνέλευση της κολεκτίβας. Εβδομαδιαία συνέλευση που αποτελεί το μοναδικό μέσο λήψης των αποφάσεων και στο οποίο η συμμετοχή του κάθε εργαζόμενου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή του στο εγχείρημα. Μέσα από τον εποικοδομητικό διάλογο και μακριά από στερεότυπα, βιώνουμε πλέον έμπρακτα τη συμπεριφορά των σχέσεων σε καθεστώς βιοπορισμού όπου απαιτείται πλήρη συνείδηση και αποφασιστικότητα. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με βάση την αρχή της ομοφωνίας, μετά από συζήτηση και αμοιβαίες υποχωρήσεις.
Όλοι όσοι εργάζονται είναι ασφαλισμένοι και πληρώνονται μοιραζόμενοι τα χρήματα ανάλογα με την εργασία του καθενός. Στόχος μας είναι ότι εφόσον ξεπληρωθεί το αρχικό κεφάλαιο που χρησιμοποιήθηκε και εφόσον καλύπτονται όλες οι πάγιες ανάγκες λειτουργίας του καφενείου (νοίκι, ρεύμα, ένσημα, προμηθευτές, μισθοί, κα) το υπόλοιπο κέρδος θα αποταμιεύεται με σκοπό είτε την επέκταση των δραστηριοτήτων της συνεργατικής αλληλεγγύης είτε τη χρηματοδότηση για τη δημιουργία παρόμοιων εγχειρημάτων.
Κομβικό στοιχείο για την επιτυχία και τη συνέχιση κολεκτιβοποιημένων εγχειρημάτων θεωρούμε την στόχευσή τους στο να γίνουν ανταγωνιστικές από αντίστοιχες καπιταλιστικές. Ανταγωνιστικές κυρίως όσον αφορά τη ποιότητα των προϊόντων-υπηρεσιών και τη σχέση αυτών με τη τιμή τους. Σχέση που τουλάχιστον πρέπει να είναι ισάξια αν όχι να ανταγωνίζεται αντίστοιχες καπιταλιστικές. Αυτό είναι κάτι το οποίο πηγάζει και αφορά, ταυτόχρονα, την ποιότητα στο εσωτερικό περιβάλλον μιας κολεκτίβας (συνθήκες εργασίας, μισθοί, σχέσεις, κα) όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον αυτής, κυρίως με την αναλογία ποιότητας-τιμής.
Περί αυτοεξυπηρέτησης. Υπηρέτης τέλος. Εργαζόμενος ακόμη.
Σαν κολεκτίβα προωθούμε ένα διαφορετικό μοντέλο παραγωγής. Εκτός από τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις και υλοποιούνται, επιλέγουμε να διαδώσουμε αλλά και να εφαρμόσουμε μία διαφορετική κουλτούρα στον τρόπο εξυπηρέτησης- παραλαβής των προϊόντων.
Από το σπίτι μέχρι τη διασκέδαση επιλέγουμε να αυτοεξυπηρετούμαστε καταργώντας ανούσιες και επίπονες διαδικασίες όπως αυτή του σερβιρίσματος. Εργαζόμενοι (κάποιοι από εμάς στον κλάδο του επισιτισμού) κάτω από συνθήκες απογοητευτικές είπαμε φτάνει πια. Ψεύτικα χαμόγελα, ορθοστασία, καθωσπρεπισμός, όμορφοι, άσχημοι, κινητές γλάστρες, λεπτομερή εφαρμογή κανόνων «σωστού» σερβιρίσματος ή αλλιώς εξειδίκευση του νεροκουβαλητή γρήγορα και αποτελεσματικά καταγράφοντας αρκετά χιλιόμετρα ημερησίως δεν μας αναλογούν.
Η εύρυθμη λειτουργία του καταστήματος αποτελεί ευθύνη μας γι’ αυτό και ορισμένες φορές και όταν κρίνεται αυτό απαραίτητο αφήνουμε το πόστο μας και ρυθμίζουμε για την ομαλή λειτουργία του. Ως εκ τούτου οι παραγγελίες δίνονται στο μπαρ και για την αποφυγή παρεξηγήσεων εξοφλούνται την ώρα της παραλαβής. Δεν είναι απαραίτητο να επιστρέφονται τα άδεια σκεύη (ποτήρια, φιάλες). Είναι θεμιτό. Η παρασκευή των προϊόντων όπως και η πλύση αυτών πραγματοποιείται αποκλειστικά από τους εργαζόμενους.
Μουσική:
1) Ποιοτική μουσική: Ως ποιοτική μουσική εκλαμβάνουμε ένα σύνολο ήχων το οποίο μπορεί να ακουστεί ευχάριστα και ταυτόχρονα από διαφορετικά άτομα, διαφορετικών ακουσμάτων και μουσικών προτιμήσεων το καθένα. Τα μουσικά είδη που επιλέγονται βασίζονται στην μουσική κουλτούρα του εργαζομένου.
2) Ένταση μουσικής: Επιλέξαμε να ακούγεται η μουσική ευχάριστα χωρίς να κουράζει, αλλά και να μην υπερκαλύπτει τις φωνές των ομιλητών. Παράλληλα, το στρώμα ήχου που δημιουργείται βοηθά ώστε οι συζητήσεις μιας παρέας να μην ενοχλούν και να μην κατασκοπεύονται από μία άλλη
3) Μουσικές παρεμβάσεις: Επειδή λειτουργούμε με δικές μας προεπιλεγμένες playlists, δεν έχουμε την δυνατότητα να εξυπηρετούμε άμεσα συγκεκριμένες παραγγελίες κομματιών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν είμαστε δεκτικοί σε παρατηρήσεις και προτάσεις. Όπως επίσης, οποιοσδήποτε θελήσει να προτείνει τις δικές του μουσικές επιλογές, μπορεί να το κάνει εμπλουτίζοντας την μουσική βάση της κολεκτίβας.
Σκοπός μας είναι η βιωσιμότητα του εγχειρήματος με τιμές προσιτές για όλους. Όσον αφορά τους προμηθευτές μας επιζητούμε τη συνεργασία με παρόμοια εγχειρήματα, αυτός άλλωστε είναι και ένας από τους στόχους της κολεκτίβας, η δημιουργία δικτύων. Όταν αυτό δεν είναι εφικτό επιλέγουμε τους προμηθευτές που πληρούν τουλάχιστον κάποιες αδιαπραγμάτευτες προϋποθέσεις(π.χ. την μη ύπαρξη μαύρης εργασίας).
Επίσης θέλουμε να γίνει εξαρχής κατανοητό ότι το καφενείο δεν είναι και σε καμία περίπτωση δεν προορίζεται να γίνει στέκι μιας συγκεκριμένης πολιτικής ή κοινωνικής ομάδας ατόμων ή ότι απευθύνεται μόνο σε κάποιους/ες. Το καφενείο απευθύνεται σε όλους όσους θέλουν να συνευρεθούν με άλλο κόσμο πίνοντας π.χ. ένα καφέ, μια μπύρα κτλ. σεβόμενοι τις αρχές λειτουργίας του.
Κινούμενοι στη υπόθεση της δημιουργίας ενός κολεκτιβιστικού καφενείου ως χώρου συνεύρεσης και επικοινωνίας διαμορφώσαμε μια μικρή βιβλιοθήκη όπου διάφορες ομάδες μπορούν να διακινούν έντυπο και οπτικοαουστικό υλικό με ή χωρίς αντίτιμο. Καλούμε λοιπόν ομάδες ή άτομα που ενδιαφέρονται να επικοινωνήσουν το υλικό τους να το στείλουν στη διεύθυνση μας ή να περάσουν από το καφενείο.
Ωράριο λειτουργίας
Προς το παρόν το καφενείο λειτουργεί καθημερινά από 18:00-03:00 με τελευταία παραγγελία στις 02:30. Στόχος μας είναι στο άμεσο μέλλον να λειτουργεί καθημερινά από το πρωί.
Κολεκτίβες στο σήμερα
Ο αγώνας για την αυτοπραγμάτωση ανθρώπων και κοινωνιών δεν είναι και δεν πρέπει να είναι σε καμία περίπτωση μονολιθικός και δογματικός. Ως εκ τούτου δεν θεωρούμε ότι στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο μικρά εγχειρήματα κολεκτίβων αποτελούν τη μοναδική λύση. Θεωρούμε ότι είναι το ήμισυ ενός αγώνα που σκοπό έχει την εργατική συνειδητοποίηση μέσα από τα αυτό-οργανωμένα σωματεία βάσης, από την επικοινωνία στους χώρους εργασίας, από την αλληλεγγύη σε άλλα αγωνιζόμενα κομμάτια, από τη διεκδίκηση και την απεργία μέχρι τη πλήρη χειραφέτηση και την γενικευμένη αυτοδιαχείριση.
Οι εργατικοί αγώνες ποτέ δεν σταματάνε ή δεν θα πρέπει να σταματάνε στην διεκδίκηση περισσότερων ή στην προάσπιση των υπαρχόντων εργατικών αστικών δικαιωμάτων. Οι διεκδικητικοί αγώνες αποτελούν το μέσο για την εργατική συνειδητοποίηση. Στις μέρες μας εκτονώνονται σε αιτηματικού χαρακτήρα στοχεύσεις όπως η επαναπρόσληψη των απολυμένων ή η επαναλειτουργία μιας παραγωγικής μονάδας στη βάση του υπάρχοντος μοντέλου διοίκησης. Πολύ σπάνια, αν όχι ποτέ, τίθενται προβληματισμοί ξεπεράσματός του. Όλα αυτά συμβαίνουν με την ταυτόχρονη απαίτηση της παρέμβασης του κράτους και των μηχανισμών του. Η κρίση δίνει τεράστιες ευκαιρίες για προβληματισμούς και εγχειρήματα υπέρβασης του κυρίαρχου μοντέλου παραγωγής. Στόχος των εργατικών αγώνων πρέπει να είναι η εργατική χειραφέτηση που θα φέρει την αυτοδιαχείριση.
Η μη ύπαρξη χειροπιαστών παραδειγμάτων αυτοδιαχείρισης εντείνει την υπάρχουσα κουλτούρα των εργατικών αγώνων. Πιστεύουμε ότι εγχειρήματα σαν το δικό μας βοηθούν προς την κατεύθυνση ξεπεράσματος αυτής της κουλτούρας. Ωστόσο μέσα στην ολότητα του καπιταλισμού τέτοια εγχειρήματα είναι μια σταγόνα στον ωκεανό και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να διεκδικήσουν την αυτοπραγμάτωση τους ως νησίδων ελευθερίας. Είμαστε ρεαλιστές και γνωρίζουμε ότι είναι πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατο να ξεκινήσει από το μηδέν μία αυτό-διαχειριζόμενη μονάδα παραγωγής στο μέγεθος π.χ. ενός εργοστασίου. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι γι’ αυτό και κυρίως το κόστος της επένδυσης που είναι απαγορευτικό. Είναι πολύ πιο εύκολο όμως μια π.χ. ήδη υπάρχουσα μονάδα παραγωγής που κλείνει ή δεν πληρώνει μισθούς να περάσει σε καθεστώς αυτοδιαχείρισης.
Από τη μεριά μας έχουμε να δηλώσουμε ότι σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να περιμένουμε υπομένοντας στωικά τον εργασιακό μεσαίωνα για τη στιγμή της «εφόδου στον ουρανό». Η ταξική κοινωνική επανάσταση δεν είναι προφητεία. Τουναντίον αντιλαμβανόμαστε την «έφοδο» ως μια συνεχή διαδικασία, καθημερινή, μια κατάσταση συνεχών ζυμώσεων και αναζητήσεων που δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος, που επιζητεί την ισότητα και την ελευθερία στην αταξική κοινωνία όχι ως μια προφητεία αλλά ως μία βιωματική διαδικασία. Το εγχείρημα της κολεκτίβας ζερμινάλ θεωρούμε ότι τείνει προς αυτή την κατεύθυνση, μέρος μιας συνολικότερης διαδικασίας, πολύπλευρης, ένα μικρό βήμα στο σήμερα για το ξεπέρασμα του καπιταλισμού αύριο.
Γιατί κολεκτίβα ζερμινάλ
Ονομάσαμε το καφενείο κολεκτίβα ζερμινάλ. Κολεκτίβα διότι θέλουμε να διαχυθεί αυτή η έννοια, να γίνει ένας κοινωνικός όρος. Ζερμινάλ είναι γαλλική λέξη που σημαίνει εμβρυϊκό, δηλώνει μια κατάσταση του καινούριου που τώρα γεννάται, το πρώτο σημάδι της σποράς, η πρώτη φύτρα. Ζερμινάλ ονομάστηκε ο έβδομος μήνας του ημερολογίου (21/22 Μαρτίου - 19/20 Απριλίου) της γαλλικής επανάστασης που ίσχυσε από το 1793 έως το 1805.
Η επιλογή μας έχει καθαρά συμβολικό χαρακτήρα…
«Ένας χρόνος germinal, Ένας χρόνος χωρίς αφεντικά,
Κάθε είδους, Ποτέ και πουθενά».
Α) Εισαγωγή
Η κολεκτίβα ζερμινάλ είναι αποτέλεσμα ζυμώσεων και συζητήσεων της συνέλευσης της κατάληψης libertatia. Το καφενείο αποτελεί ουσιαστικά ένα πολιτικό εγχείρημα που προσπαθεί να συνδυάσει τον βιοπορισμό των συμμετεχόντων με την ανάγκη για την συνολική πρότασή μας, όχι απλά για το ξεπέρασμα της κρίσης, αλλά για τη δημιουργία των προϋποθέσεων που θα οδηγήσουν στο ξεπέρασμα του καπιταλισμού. Αποτελεί πρόταση επαναστατική που βασίζεται στις αρχές της αυτοδιαχείρισης με κεντρικό γνώμονα τις αρχές τις κολεκτιβοποίησης.
Ένας χρόνος germinal, ένας χρόνος χωρίς αφεντικά, κάθε είδους, ποτέ και πουθενά. Στηριχτήκαμε στα λίγα κεφάλαια των συντρόφων μας, που προέρχονται από την προσωπική εργασία των ίδιων και μόνο, χωρίς να δανειστούμε. Αυτά τα χρήματα ήταν ο γνώμονας μας για το που θα νοικιάσουμε, τι χώρο και πως θα τον διαμορφώσουμε. Όλο το στήσιμο έγινε εξ ολοκλήρου από εμάς. Βιώσαμε την έμπρακτη αλληλεγγύη από φίλους και γνωστούς που από το πόστο του ο καθένας βοήθησε με τις γνώσεις του (μηχανικούς, ηλεκτρολόγους, λογίστριες, κα) να γίνει πραγματικότητα αυτή η ιδέα.
Ήρθαμε σε επαφή με πολύ κόσμο μέσα από αυτή τη διαδικασία και κυρίως γνωριστήκαμε με συντρόφισσες και συντρόφους που άλλοι ενσωματώθηκαν και άλλοι βρίσκονται στη διαδικασία ενσωμάτωσης στην κολεκτίβα. Ένα χρόνο πριν γράφαμε: “Ονομάσαμε το καφενείο κολεκτίβα ζερμινάλ. Κολεκτίβα διότι θέλουμε να διαχυθεί αυτή η έννοια, να γίνει ένας κοινωνικός όρος”. Θεωρούμε ότι πετύχαμε το σκοπό μας με τη δημιουργία και άλλων παρόμοιων εγχειρημάτων.
Γνωριστήκαμε με τις συναδέλφους από την κολεκτίβα εργασίας το παγκάκι και από άλλα παρόμοια εγχειρήματα. Πρόσφατα στη πόλη μας δημιουργήθηκε το συνεργατικό εγχείρημα «Bellville sin patron» που βρίσκεται στη φιλλίπου 80, ένα παρόμοιο εγχείρημα, που λειτουργεί βάση των αρχών της αυτοδιαχείρισης. Τέτοιες κινήσεις μόνο ενθαρρυντικά μπορούν να λειτουργούν όσον αφορά το ζήτημα της δημιουργίας δικτύων και δεσμών ανάμεσά μας. Διευρύναμε τις επαφές μας με παραγωγούς και όλα τα κρασιά μας πλέον προέρχονται από αυτούς, μπήκαμε οι ίδιοι στη διαδικασία παραγωγής των αποσταγμάτων μας. Ήρθαμε σε επαφή με μουσικούς και σχήματα που κινούνται στη λογική των κολεκτίβων με αποτέλεσμα εξαιρετικές μουσικές βραδιές. Υπό αυτό το πρίσμα θεωρούμε ότι εκπληρώθηκε αυτό που γράφαμε πέρσι τέτοιο καιρό: «Αντιλαμβανόμαστε το καφενείο μας ως ένα χώρο συνεύρεσης και επικοινωνίας. Απευθύνεται σε όλους όσους θέλουν να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους, στη βάση της διάδρασης, σ’ ότι αφορά την δομή του εγχειρήματος και του τρόπου λειτουργίας του». Όλες αυτές οι σχέσεις που δημιουργήθηκαν τον προηγούμενο χρόνο, καθώς και όλοι αυτοί που περιγράφονται παραπάνω είναι η κολεκτίβα ζερμινάλ.
Όμως δεν ήταν όλα ρόδινα. Διανύσαμε αυτό το χρόνο με πολλές δυσκολίες, απογοητεύσεις, λάθη, αποχωρήσεις. Βιώσαμε τη γραφειοκρατία και τους υπαλλήλους της. Είδαμε τον όρο κολεκτίβα να χρησιμοποιείται από πολύ κόσμο κατά το δοκούν. Σε καμία περίπτωση δεν αυτοχριζόμαστε θεματοφύλακες του όρου, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια σε τραγικές περιπτώσεις χρησιμοποίησης του όρου εν είδη μιας αόριστης και μονομερούς αλληλεγγύης.
Θα υπενθυμίσουμε ότι, αφεντικό ονομάζεται: οποιοσδήποτε, είτε φίλος-η, είτε σύντροφος-σα, είτε αγωνιστής-ια, είτε δίνει καλό έως πολύ καλό μεροκάματο είτε, είτε… που κερδίζει υπεραξία από τον εργάτη-υπάλληλο. Η άρνηση του υπαλλήλου να δεχτεί να συμπράξει στη διαχείριση του όλου εγχειρήματος σε καμία περίπτωση δεν κατατάσσει τον εργοδότη σε μη αφεντικό. Δεν γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα σε καλά και κακά αφεντικά, ο διαχωρισμός είναι ανάμεσα σε αφεντικά και εργάτες. Για να ξέρουμε δηλ. τι και για ποιον φωνάζουμε στις πορείες. Η κολεκτίβα δεν είναι θέμα μόδας είναι θέμα δομής.
Β) Περί Κρίσης
Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση αποτέλεσε την αφορμή για την κρίσης χρέους που ξέσπασε στην ελλάδα, γεγονός που αποτέλεσε την αφορμή για το ξέσπασμα της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, που πλέον έχει γενικευτεί. Συνέπεια όλων αυτών είναι η συνέχιση της ύφεσης σε μεγάλο μέρος του πλανήτη, ύφεση η οποία μόλις και με το ζόρι είχε ξεπεραστεί, μέσω των τρισεκατομμυρίων που ξόδεψαν κυβερνήσεις για να σώσουν τον τραπεζικό τομέα, κάτι το οποίο για πολύ λίγο οδήγησε σε ανάπτυξη. Η χρηματοπιστωτική κρίση και η κρίση χρέους αποτέλεσαν την αιτία για να επιβληθούν νέα μοντέλα καπιταλιστικής οργάνωσης και λειτουργίας στο εσωτερικό της χώρας με την αιτιολογία του ξεπεράσματος της κρίσης και του κινδύνου χρεοκοπίας.
Στην ουσία δύο είναι οι κύριες κατευθύνσεις πάνω στις οποίες κινείται η αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Από τη μία πλευρά ένας καταιγισμός νομοσχεδίων προσπαθεί να εκσυγχρονίσει την χώρα σε οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο και να βάλει τα θεμέλια ώστε να ξεπεραστεί το μοντέλο του πρώιμου καπιταλιστικού σταδίου, μια μείξη φεουδαρχίας και καπιταλισμού, που ακολουθούσε έως τώρα το κράτος και να περάσει έτσι σε ένα πολύ πιο αμιγές καπιταλιστικό μοντέλο. Από την άλλη πλευρά επιβάλλεται ένα μοντέλο εργασιακών σχέσεων που μειώνει σε πολύ μεγάλο βαθμό το εργατικό κόστος ώστε τα παραγόμενα εδώ προϊόντα να γίνουν ανταγωνιστικά. Αυτές οι αλλαγές έχουν ως αποτέλεσμα μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού να προλεταριοποιηθούν βίαια και άμεσα. Αυτό γιατί ενώ μέχρι τώρα μεγάλο μέρος της ελληνικής οικονομίας στηριζόταν στους αυτοαπασχολούμενους, με τις νέες συνθήκες οι περισσότεροι από αυτούς θα χάσουν το προνόμιο στη αυτοαπασχόληση και θα αναγκαστούν να μετατραπούν σε μισθωτούς, στο ίδιο κυρίως αντικείμενο, σε επενδύσεις του μεγάλου κεφαλαίου στους διάφορους κλάδους.
Μια σειρά παραγόντων οδηγούν στην μείωση της αυτοαπασχόλησης, από τη μία είναι η απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων που οδηγεί στην απώλεια προνομίων που απέφεραν δυσανάλογα κέρδη(ταξί, δικηγόροι, κ.α.), από την άλλη η δυσκολία να επιβιώσουν όλες οι μικρές και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις στον αδυσώπητο ανταγωνισμό που προκαλείται από την έλλειψη ρευστού λόγω της μείωσης των αποδοχών και χορήγησης δανείων. Ταυτόχρονα οι έως τώρα μισθωτοί χάνουν και τυπικά πλέον το δικαίωμα στη σταθερή εργασία και μετατρέπονται σε επισφαλή προσωπικό. Η τάξη των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα θα μεγεθυνθεί ακόμα περισσότερο από την απόφαση για μείωση των δημοσίων υπαλλήλων αλλά και από την αποκρατικοποίηση μεγάλου μέρους δημόσιων επιχειρήσεων. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον των συνεχών και γενικευμένων αλλαγών σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο θα πρέπει να εξετάσουμε τις κινήσεις, αντιδράσεις ή συναινέσεις, των εργαζομένων, των μισθωτών και των αυτοαπασχολούμενων στην ελλάδα. Το κυριότερο γνώρισμα που χαρακτηρίζει τις κινήσεις των παραπάνω είναι ο αποσπασματικός χαρακτήρας των διεκδικήσεων και κατ’ επέκταση των τρόπων δράσης. Παρατηρείται δηλ. πολύ έντονα το φαινόμενο κάθε επιμέρους κλάδος ή συντεχνία που πλήττεται από τις μεταρρυθμίσεις από τη μία να διεκδικεί προκλητικά την παραμονή στο προηγούμενο καθεστώς των προνομίων και από την άλλη να αδιαφορεί πλήρως για την παραγωγή λόγου και προταγμάτων που θα αφορούσαν συνολικότερα όλες τις επαγγελματικές τάξεις και γενικότερα όλων όσοι πλήττονται από τις αλλαγές. Αντ’ αυτού είναι κοινή πρακτική η σύγκρουση μεταξύ διαφόρων κλάδων όταν ο ένας διεκδικεί και πλήττει τις λειτουργίες άλλων κλάδων που και αυτοί προηγουμένως είχαν διεκδικήσει ή θα το πράξουν μελλοντικά.
Γ) Περί Αυτοδιαχείρισης
Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται μια αλματώδης αύξηση των εγχειρημάτων που τείνουν προς την αυτοδιαχείριση, σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Κύρια χαρακτηριστικά αυτών είναι:
α) μονάδες παραγωγής κυρίως του κλάδου επισιτισμού
β) δημιουργήθηκαν από την αρχή ως τέτοια και όχι ως αποτέλεσμα κολεκτιβοποίησης υπαρχόντων επιχειρήσεων μέσα από εργατικούς αγώνες
Πρόκειται ουσιαστικά για εγχειρήματα αυτοαπασχόλησης. Εγχειρήματα που βασίζονται κυρίως στις συντροφικές και φιλικές σχέσεις των συμμετεχόντων για μια σειρά ζητημάτων όπως:
α) η συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων
β) ο τρόπος συμμετοχής στο κεφάλαιο και η απόσβεσή του
γ) η νομική υπόσταση του εγχειρήματος
Ανάλογα με τη μορφή και το σκοπό τους επιλέγονται διάφοροι όροι αυτοπροσδιορισμού τους όπως συλλογικά εργασιακά εγχειρήματα, κολεκτίβες, κα.
Ένα χρόνο πριν γράφαμε: «Εν τούτοις το μοντέλο οργάνωσης οποιασδήποτε παραγωγικής εργασίας όπου τα κέρδη διανέμονται ισόποσα ή ανάλογα με τη προσφορά σε εργασία ή ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε εργαζόμενου, καθώς και η δομή της συνέλευσης-συζήτηση για την από κοινού λήψη των αποφάσεων αποτελούν ένα εργαλειακό μέσο οργάνωσης της παραγωγής και δεν συναντιούνται μόνο μέσα στις κολεκτίβες. Πολλές επιχειρήσεις στην ελλάδα, κυρίως αυτό-απασχολούμενοι καθώς και οικογενειακές(και οι δύο χωρίς υπαλλήλους), λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο.»
Ζητούμενο δεν είναι η αναπαραγωγή ή καλύτερα ο επαναπροσδιορισμός της μορφής και των περιεχομένων της αυτοαπασχόλησης μέσα από τέτοιου είδους εγχειρήματα. Ζητούμενο είναι ο προσδιορισμός των εγχειρημάτων αυτών ως ξεκάθαρο πρόταγμα και η δόμηση των προϋποθέσεων για το ξεπέρασμα του καπιταλιστικού μοντέλου παραγωγής με το μοντέλο της γενικευμένης αυτοδιαχείρισης-κολεκτιβοποίησης.
Από το ίδιο: «Σε ένα κολεκτιβοποιημένο μοντέλο οργάνωσης θεωρούμε δομικό στοιχείο την κριτική στο θέμα της ιδιοκτησίας τόσο στο εσωτερικό περιβάλλον μιας επιχείρησης όσο και στο εξωτερικό.
Όσον αφορά το θέμα της ιδιοκτησίας στο εσωτερικό περιβάλλον μιας κολεκτίβας, κομβικό θεωρούμε το ζήτημα των σκοπών και των στόχων τέτοιων εγχειρημάτων. Σκοπός της κολεκτίβας είναι ο βιοπορισμός των συμμετεχόντων μέσα από μια διαδικασία πλήρους ισότητας στη βάση της κοινής συνείδησης, στη βάση της συζήτησης και των αμοιβαίων υποχωρήσεων. Ως βιοπορισμό εννοούμε ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής. Στόχος της κολεκτίβας είναι η εξάπλωση του φαινόμενου σε όλες τις δυνατές παραγωγικές δραστηριότητες. Στόχος της κολεκτίβας δεν μπορεί να είναι ο πλουτισμός των συμμετεχόντων. Θεωρούμε ότι τα επιπλέον κέρδη θα πρέπει να αποταμιεύονται με σκοπό την επέκταση των δραστηριοτήτων της κολεκτίβας ή της δημιουργίας παρόμοιων εγχειρημάτων με στόχο την ενσωμάτωση περισσότερων υποκειμένων σε αυτό-διαχειριζόμενες βιοποριστικές διαδικασίες. Ως πλουτισμό θεωρούμε την ακόρεστη επιθυμία για κατανάλωση υλικών αγαθών που ξεπερνούν κατά πολύ τον μέσο όρο και μεταμορφώνουν τον άνθρωπο σε δούλο του χρήματος. Από την άλλη δεν είμαστε σε καμία περίπτωση οπαδοί ενός μοναστηριακού βίου αυτό-τιμωρίας.
Όσον αφορά το θέμα της ιδιοκτησίας στο εξωτερικό περιβάλλον μιας κολεκτίβας κομβικό θεωρούμε το ζήτημα της κοινωνικοποίησης ή της προώθησης και προπαγάνδισης του εγχειρήματος. Κι’ αυτό γιατί η κολεκτίβα αποτελεί ένα εναλλακτικό μοντέλο οργάνωσης που είναι από μόνο του πλήρως ανταγωνιστικό στον καπιταλισμό και στην πλήρη γενίκευσή του αποτελεί για μας την βάση της επαναστατικής διαδικασίας. Δομικό στοιχείο της οποίας ορίζουμε τη κατάργηση της ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Θεωρούμε το ζήτημα αυτό πρωταρχικό για τη δημιουργία εναλλακτικών δικτύων παραγωγής, ανταγωνιστικών προς τον καπιταλισμό τον οποίο νοούμε ως ένα πλέγμα σχέσεων και δικτύων. Η μη κοινωνικοποίηση του εγχειρήματος α) αποκλείει την επαφή με υποκείμενα που θα ήθελαν να δράσουν προς αυτή την κατεύθυνση β) αποκλείει την επαφή, την συνεργασία και συσπείρωση ήδη υπαρχόντων αυτό-διαχειριζόμενων εγχειρημάτων, ακόμα και σε μία πόλη ή μία μικρή περιοχή γ) αναιρεί αυτόματα τη δυνατότητα για την προπαγάνδιση ενός μοντέλου οργάνωσης πλήρους ανταγωνιστικού προς το υπάρχον. Προπαγανδίζοντας τέτοια εγχειρήματα παράγεται δημόσιος λόγος και περαιτέρω (ανοιχτός) διάλογος που δημιουργεί ρωγμές στο μονοπώλιο ενός οργανωτικού μοντέλου που στηρίζεται στη εκμετάλλευση και τον ατομικισμό και με χειροπιαστά πλέον παραδείγματα επιχειρηματολογούμε για τη βάση και την αποτελεσματικότητα των θεωριών.»
Συλλογικά εργασιακά εγχειρήματα που ως κυρίαρχο αν όχι μοναδικό στόχο θέτουν το βιοπορισμό των συμμετεχόντων μέσα από αυτοδιαχειριζόμενες δομές κινούνται μονομερώς προς τη σωστή κατεύθυνση. Ουσιαστικά αυτοαναιρούνται από την άρνησή τους να παρουσιαστούν ως τέτοια και να προπαγανδίσουν την ύπαρξή τους. Θεωρούμε ότι αυτά τα εγχειρήματα δεν μπορούν να κάνουν την υπέρβαση για τη γενίκευση του φαινόμενου. Ουσιαστικά αν δεν προπαγανδίσουν την αυτοδιαχείριση αυτόματα συναινούν στην αυτοαπασχόληση.
Τέτοιου είδους εγχειρήματα, ακόμα και αν καταφέρουν να διανέμουν μεγάλα ποσοστά στους συμμετέχοντες και επιβιώσουν σε βάθος χρόνου, αλλά εφόσον οι πελάτες τους και κατ’ επέκταση το σύνολο της κοινωνίας βιώνει και αναπαράγεται στη μισθωτή εργασία, τότε κυριολεκτικά, τέτοια εγχειρήματα δεν έχουν πετύχει τίποτα. Στην περίπτωση της μη επιδίωξης γενικευμένης αυτοδιαχείρισης εξακολουθεί να αναπαράγεται ο φετιχοποιημένος χαρακτήρας του εμπορεύματος. Σε καμία περίπτωση δεν μας ενδιαφέρει να περάσουμε όλη τη ζωή μας πίσω από ένα πάγκο πουλώντας μπύρες, αλλά σε καμία επίσης περίπτωση δεν το κάνουμε και με το ζόρι, αν όμως μείνουμε μόνο σ’ αυτό, γοητευμένοι από τις πολύ καλές συνθήκες εργασίας και τα καλά μεροκάματα, τότε χάνεται ο σκοπός, τότε «η μπύρα» αντί να αποτελεί το μέσο για την επίτευξη του σκοπού, μετατρέπεται σε σκοπό και παραμένει άλλο ένα φετιχοποιημένο εμπόρευμα που πρέπει να πουληθεί. Κάτι το οποίο ουδόλως διαφοροποιεί ένα συλλογικό εργασιακό εγχείρημα από την κοινή καπιταλιστική πρακτική. Μπορεί αυτοί οι πειραματισμοί να αποτελούν νησίδες εναλλακτικού βιοπορισμού, αλλά ως γνωστό τα μικρά νησάκια είναι πολύ ευάλωτα στα μεγάλα κύματα του (καπιταλιστικού) ωκεανού. Θεωρούμε αυτού του είδους τα εγχειρήματα ως το μέσο και όχι ως αυτοσκοπό.
Θα επιμείνουνε στην ανάλυση επειδή θεωρούμε το ζήτημα φλέγον, αφού η διαδικασία βρίσκεται στα σπάργανα, καθώς επίσης και προς αποφυγή παρεξηγήσεων για μια από μέρους μας επιδερμική προσέγγιση, αλλά πάντα στα πλαίσια μιας εισήγησης και όχι ενός βιβλίου.
Στο κομβικό σημείο της παραγωγικής διαδικασίας όπου υφίσταται η φετιχοποίηση του εμπορεύματος επέρχεται η αλλοτρίωση του ανθρώπου από την εργασία. Άλλο πράγμα η εργασία σε ένα γενικευμένο αυτοδιαχειριζόμενο σύστημα που ικανοποιεί συλλογικά και ισότιμα ανάγκες και επιθυμίες και άλλο πράγμα η παραγωγή που έχει ως αυτοσκοπό το κέρδος. Με την παραπάνω ανάλυση θέλουμε να απαντήσουμε στην κριτική που γίνεται στην αυτοδιαχείριση όσον αφορά τη διαδικασία της παραγωγής συνολικά. Και συνεχίζουμε, δεν είμαστε ούτε ποτέ θα γίνουμε οπαδοί του τροφοσυλλεκτισμού, ούτε κανενός πρωτογονισμού. Δεν θεωρούμε το πρόβλημα της παραγωγής στο σύνολό της ως ΤΟ πρόβλημα, ή ότι πρέπει να καταστρέψουμε τις μηχανές και κυρίως τις τεχνολογικά εξελιγμένες μορφές τους. Αν οι ιθαγενείς πληθυσμοί είχαν εξοντώσει τους κονκισταδόρες του κολόμβου δεν συνεπάγεται ότι δεν θα είχαν βρεθεί άλλοι που θα πραγμάτωναν τις ιμπεριαλιστικές τάσεις της εποχής και όποιας εποχής. Ούτε η τεχνολογία της ναυπηγικής φταίει ούτε η εξέλιξη της ναυσιπλοΐας φταίει. Η αμερική θα είχε ανακαλυφθεί πάραυτα. Το ζήτημα δεν τίθεται στη παραγωγή και τις μορφές της αλλά στο περιεχόμενό τους. Στην ανθρώπινη ιστορία σπάνια παρατηρήθηκαν πισωγυρίσματα και αυτά βραχυχρόνια. Δεν μπορούμε να υποστηρίζουμε την κατάργηση της τεχνολογίας που παράγει π.χ. ηλεκτρικό ρεύμα. Αν δεν μεταβάλλουμε τις σχέσεις που δίνουν στο εργαλείο τη μορφή του δεν έχουμε κάνει τίποτα.
Μια τέτοια σχέση που πρέπει να εφαρμόζεται σε τέτοιου είδους εγχειρήματα είναι να εκφράζονται ξεκάθαρα και δημόσια για τη δομή τους και τον τρόπο λειτουργίας τους, διαφορετικά δημιουργείται σύγχυση και παρερμηνεία για το ποιόν και τους σκοπούς τους. «Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία ξεπερνιέται, έστω και με μια ατελή μορφή: σαν συνεταιρισμός, οι εργαζόμενοι γίνονται ο καπιταλιστής του εαυτού τους, χρησιμοποιούν δηλ. τα μέσα παραγωγής για να αξιοποιήσουν την ίδια τους την εργασία, αυτό δεν απαλλάσσει τέτοια εγχειρήματα από τον κίνδυνο «ιδιοποίησής» τους και το πέρασμά τους σε μια κατάσταση ημι-αδράνειας. Για να αποφευχθεί αυτός ο κίνδυνος απαραίτητη είναι μια βασική προϋπόθεση: η προϋπόθεση της γενίκευσης».(Karl Marx, Το Κεφάλαιο, βιβλίο 3ο)
Σε καμία περίπτωση δεν αρκούν ένα, δύο, δέκα συλλογικά εργασιακά εγχειρήματα μέσα στον ωκεανό της αυτοαπασχόλησης αν δεν κάνουν την υπέρβαση προς τον κολεκτιβισμό και την αυτοδιαχείριση. (πέρσι γράφαμε) «Μέσα από την μοριακή κατάργηση της ατομικής ή της συλλογικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής - που ως σκοπό έχει τη αναπαραγωγή της εκμετάλλευσης μέσω της συσσώρευσης κεφαλαίου - αντικειμενικός στόχος είναι η γενίκευση του φαινόμενου για την εξάλειψη του θεσμού της ιδιοκτησίας. Εξάλειψη του καπιταλιστικού μοντέλου όπου τα μέσα παραγωγής ελέγχονται από ιδιώτες και η διανομή του πλούτου καθορίζεται από τους νόμους της αγοράς. Δημιουργία ενός μοντέλου όπου τα μέσα ελέγχονται από τους ίδιους τους παραγωγούς, με σκοπό την εξαφάνιση των συνθηκών κοινωνικής κατωτερότητας και μιας παραγωγικής διαδικασίας προσανατολισμένης στο συμφέρον της ολότητας.
Πως προκύπτει η έμπρακτη κατάργηση των εννοιών της μισθωτής εργασίας, του αφεντικού και της υπεραξίας; Επειδή σε ένα τέτοιο σύστημα οργάνωσης της εργασίας ο εργαζόμενος κατέχει ο ίδιος πλέον τα μέσα για την παραγωγή, αυτό-διαχειρίζεται δηλ. την εργασία του, μετατρέπεται ο ίδιος σε παραγωγός, άρα δεν πουλάει την εργατική του δύναμη σε κάποιον εργοδότη δεν υφίστανται πλέον οι έννοιες μισθωτή εργασία και αφεντικό. Ακόμα επειδή καρπώνεται ο ίδιος στο σύνολο το αποτέλεσμα της εργασίας του δεν παράγει κανενός είδους υπεραξία. Το κέρδος που παράγεται διανέμεται ισόποσα στα μέλη της συνέλευσης».
Θα πάμε ακόμα ένα βήμα παραπέρα, γιατί πολλά ακούστηκαν και γράφηκαν το τελευταίο χρόνο για το ζήτημα, πράματα στα οποία οφείλουμε να δώσουμε μια απάντηση. Η αυτοδιαχείριση δεν μιλάει με όρους εξεγερτικούς για την αόριστη κατάλυση του κράτους. Η αυτοδιαχείριση μιλάει ξεκάθαρα με όρους επαναστατικούς. Στόχος μας είναι ο πολλαπλασιασμός των κολεκτίβων, αυτό όμως δεν είναι αρκετό για να επιτευχθεί η αυτοδιαχείριση. Αυτοδιαχείριση είναι η ενσωμάτωση όλων των οικονομικών και κοινωνικών δομών σε έναν απέραντο κολεκτιβοποιημένο συνεταιρισμό, για να θυμίσουμε τα λόγια του Μαρξ, είναι η μετουσίωση «της κοινωνικής παραγωγής σε ένα ευρύ και αρμονικό σύστημα συνεταιριστικής εργασίας». Κάπως έτσι φτάνουμε στο δια ταύτα, η γενίκευση του συνεταιριστικού συστήματος είναι αδύνατη χωρίς την κατάργηση του κράτους και την αντικατάστασή του από μια κολεκτιβοποιημένη οργάνωση. «…αν το σύνολο των συνεταιριστικών ενώσεων πρέπει να ρυθμίζει την εθνική παραγωγή σύμφωνα με ένα κοινό σχέδιο … τι άλλο θα ήταν … αν όχι ο κομμουνισμός, ο πολύ εφικτός κομμουνισμός;» (Karl Marx, Ο εμφύλιος πόλεμος στη γαλλία). Εκατοντάδες ή χιλιάδες συνεταιρισμοί υπήρξαν και υπάρχουν ανά την υφήλιο τους τελευταίους αιώνες, άλλοι με επιτυχία άλλοι με αποτυχία. Στο μεγαλύτερο ποσοστό τους δεν κατάφεραν να θέσουν σε αμφισβήτηση το καπιταλιστικό σύστημα, αυτό που εννοούμε αυτοδιαχείριση είναι μια γενικευμένη τύπου οργάνωση σε τοπικό, εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο που καταργεί τον καπιταλισμό και τον κρατισμό, προς όφελος ενός αυτοδιαχειριζόμενου συνόλου ισότιμων συνεταιριστικών ενώσεων, που λειτουργούν στη βάση ενός σχεδίου καθοριζόμενου από το σύνολο των αναγκών και επιθυμιών.
Λέγαμε ένα χρόνο πριν: «Από τη μεριά μας έχουμε να δηλώσουμε ότι σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να περιμένουμε υπομένοντας στωικά τον εργασιακό μεσαίωνα για τη στιγμή της «εφόδου στον ουρανό». Η ταξική κοινωνική επανάσταση δεν είναι προφητεία. Τουναντίον αντιλαμβανόμαστε την «έφοδο» ως μια συνεχή διαδικασία, καθημερινή, μια κατάσταση συνεχών ζυμώσεων και αναζητήσεων που δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος, που επιζητεί την ισότητα και την ελευθερία στην αταξική κοινωνία όχι ως μια προφητεία αλλά ως μία βιωματική διαδικασία. Το εγχείρημα της κολεκτίβας ζερμινάλ θεωρούμε ότι τείνει προς αυτή την κατεύθυνση, μέρος μιας συνολικότερης διαδικασίας, πολύπλευρης, ένα μικρό βήμα στο σήμερα για το ξεπέρασμα του καπιταλισμού αύριο».
Κοινή παραγωγή είναι η κατάφασή μας από όλους για όλους, σε μια κοινωνία όπου τα μέσα παραγωγής θα είναι αυτοδιαχειριζόμενα. Για να φτάσουμε όμως σε αυτό το σημείο απαιτούνται πολιτικά κινήματα που θα δραστηριοποιούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Άμεση και επιτακτική προϋπόθεση είναι η ταξική συνειδητοποίηση των εργαζομένων και η οργάνωσή τους σε σωματεία βάσης με επαναστατικό προσανατολισμό που θα ξεπερνούν τις συντεχνιακές διεκδικήσεις και θα πραγματώσουν την κατάληψη και την αυτοδιαχείριση των μέσων παραγωγής σε συνεργασία με το δίκτυο των ανάλογων εγχειρημάτων.
Το φαινόμενο της αυτοδιαχείρισης επιβάλλεται να διαδοθεί για να μπορέσει να γίνει επαναστατικό, αυτό που είναι δηλ., προς τα εκεί κινούμαστε και θα συνεχίσουμε για τη δημιουργία δικτύου κολεκτίβων όπου είναι δυνατό από κλαδικής και γεωγραφικής άποψης. Οι αντικειμενικές συνθήκες είναι πιο ώριμες από ποτέ και θα ωριμάσουν ακόμα περισσότερο, οι υποκειμενικές συνθήκες μένουν να δημιουργηθούν. Προς αυτή τη κατεύθυνση θέλουμε να κινηθούμε με τη δημιουργία αυτού του δικτύου οργάνωσης, με κυρίαρχο το στοιχείο της αλληλοβοήθειας, της συνεργασίας σε οικονομικό και παραγωγικό επίπεδο. Δίκτυο με προφανή σκοπό τη διάδοση του εγχειρήματος για τον πολλαπλασιασμό των κολεκτίβων.
«όσον αφορά τώρα το ερώτημα για το εάν η αυτοδιαχείριση πραγματοποιείται πριν ή μετά την επανάσταση, απαντάμε ότι: ούτε πριν, ούτε μετά γιατί η ίδια η αυτοδιαχείριση είναι η πραγματική επανάσταση».
εισήγηση για τον ένα χρόνο κολεκτίβα germinal 9/12/2011
Σ’ αυτή την έκδοση έχουν ενσωματωθεί όλα τα κείμενα που κυκλοφόρησαν από την κολεκτίβα ζερμινάλ από τον δεκέμβριο του 2010 μέχρι τον ιούνιο του 2012
e-mail: kolektiva_germinal@yahoo.com
www.kolektivagerminal.blogspot.com